INSTYTUT DENDROLOGII

Wpływ warunków świetlnych na żerowanie foliofagów na liściach krzewów podszytu leśnego

Celem pracy było określenie przyczyn zróżnicowania w stopniu zgryzania liści krzewów podszytu przez foliofagi, w zależności od gatunku krzewu oraz warunków świetlnych ich wzrostu. Badaniami objęto sześć gatunków krzewów: bez czarny (Sambucus nigra L.), czeremchę amerykańską (Prunus serotina Ehrh.), czeremchę zwyczajną (Prunus padus L.), derenia świdwę (Cornus sanguinea L.), kruszynę pospolitą (Frangula alnus Mill.) i leszczynę pospolitą (Corylus avellana L.). Do badań wybrano oświetlone i zacienione krzewy każdego gatunku. Przez cały sezon wegetacyjny z wybranych krzewów pobierano liście, w których zanalizowano zawartość związków obronnych (rozpuszczalnych fenoli, tanin i lignin) oraz związków pokarmowych (azotu i cukrów niestrukturalnych). Celem tych analiz było wykazanie, czy różnice w stopniu zgryzienia pomiędzy gatunkami krzewów jak i pomiędzy ich wariantami świetlnymi wynikają z zawartości w liściach związków obronnych czy raczej substancji korzystnych dla wzrostu i rozwoju owadów. Z krzewów poławiano również owady roślinożerne i drapieżniki polujące na nie w koronach krzewu. W ten sposób określono dominujące gatunki foliofagów odpowiedzialne za większość zgryzień każdego gatunku krzewu. Analiza zgryzień krzewów w całym sezonie wegetacyjnym wykazała istotne różnice w powierzchni zgryzień u wszystkich gatunków krzewów. Gatunkiem najmniej zgryzanym był dereń świdwa, a najbardziej zgryzanym czeremcha zwyczajna. Liście większości gatunków były silniej zgryzane w warunkach zacienienia niż pełnego nasłonecznienia. Wyjątkiem jest leszczyna, u której istnieje odwrotna tendencja. Różnicami w zawartości związków obronnych i pokarmowych w liściach nie można w pełni wyjaśnić różnic w stopniu zgryzienia liści pomiędzy badanymi gatunkami. Można jednak za ich pomocą wytłumaczyć różnice w zgryzieniach pomiędzy wariantami świetlnymi u wszystkich gatunków poza leszczyną. Krzewy z warunków oświetlonych posiadały wyższą zawartość rozpuszczalnych fenoli i skondensowanych tanin, a mniejszą azotu. Odmienna relacja między stopniem zgryzienia a warunkami świetlnymi u leszczyny wynikała z wyższej zawartości cukrów niestrukturalnych (TNC) w jej oświetlonych liściach oraz z obecności dominującego na leszczynie chrząszcza z gatunku Altica brevicollis. Jest to jedyny spośród odłowionych gatunków owadów, preferujący liście oświetlone nad zacienionymi. Innym istotnym gatunkiem foliofaga występującym na badanych krzewach była Gonioctena quinqepunctata. Owad ten powszechnie występował na wszystkich krzewach, w obu wariantach świetlnych. Dominował on jednak głównie na czeremsze zwyczajnej i czeremsze amerykańskiej, odpowiadając za większość zgryzień występujących na liściach tych gatunków krzewów.